چه زمانی احساس گناه خوب است؟ چگونه از عوارض آن پیشگیری کنیم؟

وقتی در مورد جنگ، فقر و زندگی ناخوشایند دیگران می شنویم، سر کودک فریاد می زنیم، حیوانی را آزار می دهیم یا قلب کسی را می شکنیم، احساس ناخوشایندی به نام احساس گناه یا پشیمانی را تجربه می کنیم. احساسات مانند تابلوهایی هستند که راه درست زندگی را به ما نشان می دهند. در این مقاله به سراغ یکی از این تابلوها می رویم و توضیح می دهیم که گناه چیست و چرا می تواند خوب باشد.

گناه چیست؟

وقتی معیارهای اخلاقی و ارزش های انسانی خود را زیر پا می گذارید، احساس گناه یا پشیمانی می کنید. گاهی اوقات دیگران ارزش های انسانی را زیر پا می گذارند، اما شما خود را به خاطر نادیده گرفتن آنها و عدم مشارکت در جلوگیری از این اعمال ناخوشایند سرزنش می کنید. این دلیل عذابی است که هنگام تماشای برنامه های خبری احساس می کنید.

دکتر هونگبو یو، محقق دانشگاه نیوهیون، تحقیقاتی در این زمینه انجام داد. او می گوید که احساس گناه یک فرآیند پیچیده اجتماعی-عاطفی است که ما را به درخواست بخشش سوق می دهد.

عوامل موثر بر میزان احساس گناه

میزان گناهی که افراد مختلف احساس می کنند متفاوت است و به تجربه زندگی و شخصیت آنها بستگی دارد. برای مثال، افرادی که به روابط اجتماعی خود همدردی می کنند و به آنها اهمیت می دهند، بیشتر از دیگران احساس گناه می کنند و افراد خودشیفته یا بیماران روان پریشی کمتر از دیگران رنج می برند.

این سوال تا حدی به تربیت و دوران کودکی افراد بستگی دارد. کودکانی که از دوران کودکی یاد می گیرند که مسئولیت اشتباهات خود را بپذیرند و با انجام کار درست آن را جبران کنند، در بزرگسالی به افرادی تبدیل می شوند که پس از انجام یک اشتباه احساس پشیمانی می کنند و برای جبران آن کاری انجام می دهند.

چه زمانی احساس گناه خوب است؟

تعداد کمی از مردم فکر می کنند که پشیمانی می تواند مفید باشد. احساس گناه مانند سکه ای است که یک روی مثبت و یک روی منفی دارد و شما انتخاب می کنید که کدام روی را انتخاب کنید.

احساس گناه خوب است و زمانی که:

• مانند یک قطب نمای اخلاقی برای تعیین تفاوت بین درست و نادرست.
• احساس ناخوشایندی در حافظه می ماند و ما را از تکرار اشتباه باز می دارد. (همچنین، وقتی می بینید که شخص دیگری در مورد اعمال خود احساس گناه می کند، احتمالاً خودتان هم همین کار را انجام نمی دهید.)
• این باعث می شود شما به دنبال راهی برای جبران اشتباه باشید. (کارهایی که در این راستا انجام می دهید معمولاً نتایج مثبتی دارند و اوضاع را بهتر می کنند.)
• ایجاد همدلی با افراد آسیب دیده و مظلوم. (حتی ممکن است کاری برای بهبود وضعیت آنها انجام دهید.)
• برای این احساس عذرخواهی کنید و وضعیت روابط نزدیک مانند روابط خانوادگی یا عاطفی را بهبود بخشید.
• وقتی از شنیدن خبرهای بد احساس گناه می کنید، دست به کار شوید و سعی کنید با کمک های مالی و غیر مالی قدمی برای بهبود وضعیت بردارید.

نمونه ای از تاثیر مثبت پشیمانی

بیایید اهمیت این احساس را با یک مثال توضیح دهیم. یکی از انواع احساس گناه، ندامت ناشی از تخریب طبیعت است. می دانید که برآوردن بسیاری از نیازهای انسان به محیط آسیب می زند و شما می توانید در مورد آن احساس گناه کنید. این احساس گناه باعث می شود که برای حفظ محیط زیست کاری انجام دهید، مثلاً وقتی به پیاده روی می روید، کیسه ای حمل می کنید و زباله ها را جمع می کنید یا سبک زندگی خود را تغییر می دهید و مصرف انرژی را کاهش می دهید تا از تخریب محیط زیست جلوگیری کنید.

مشکلات ناشی از پشیمانی شدید

احساس گناه زمانی شدید می شود که برای مدت طولانی درگیر آن باشید. با تماشای اخبار یا تکرار اشتباهات، این احساس افزایش می یابد و به مرور زمان غیر قابل کنترل می شود.

2 گروه از مردم از احساس گناه رنج می برند. دسته اول افرادی هستند که همیشه احساس گناه می کنند و فکر می کنند افراد خوبی نیستند و از این بابت احساس گناه می کنند. دسته دیگر افرادی هستند که به دلیل احساس مسئولیت احساس گناه می کنند. مثلا وقتی از هم جدا می شوند به دلیل احساس مسئولیت در شکستن دل طرف مقابل مدام سعی می کنند به هر نحوی که می توانند به او کمک کنند.

این 2 گروه هر چقدر هم تلاش کنند از رنجشان کاسته نمی شود و فقط زجر خواهند کشید. گروه اول همیشه فکر می کنند که لیاقت روابط خوب، شغل خوب و هیچ دستاورد دیگری را ندارند و گروه دوم برای انجام هر کاری که می توانند برای دیگران فداکاری می کنند. آنها همچنین به مرور زمان فرسوده می شوند و ممکن است از مشکلات روانی مانند اختلال اضطراب یا افسردگی رنج ببرند.

چگونه از پشیمانی شدید جلوگیری کنیم؟

تفاوت وجدان خوب و وجدان بد در عمل است. وقتی اقدامی متناسب با موقعیت انجام می دهید، احساس مفید بودن می کنید و هیچ پشیمانی نخواهید داشت. برای جلوگیری از تشدید احساس گناه، ابتدا منبع آن را بیابید و سپس برای جبران آن اقدامات مناسب انجام دهید، به عنوان مثال:

• اگر از توهین به یکی از دوستانتان احساس ناراحتی می کنید، می توانید آن را با یک عذرخواهی یا یک هدیه جبران کنید.
• اگر به خاطر فریاد زدن سر فرزندتان احساس گناه می کنید، او را در آغوش بگیرید و بی مهری خود را جبران کنید.
• اگر همیشه احساس گناه و بی لیاقتی می کنید، برای خود نامه بنویسید. در این نامه بابت اعمال بد گذشته خود عذرخواهی کنید. خودتان را ببخشید و فکر کنید که فقط در آن لحظات خاص گناه کرده اید و این بدان معنا نیست که شما آدم بدی هستید و مدام گناه می کنید.
• اگر به خاطر قبول مسئولیت بیش از حد احساس گناه می کنید، تعیین کنید چه چیزی در قدرت و اختیار شماست و چه چیزی خارج از آن. به عنوان مثال، روشن کنید که وقتی فرزندتان می افتد و بازویش آسیب می بیند، تقصیر شما نیست و نباید در این مورد احساس گناه کنید. این طبیعی است و برای همه بچه ها اتفاق می افتد!

تفاوت بین گناه و شرم

احساس گناه اغلب با شرم اشتباه گرفته می شود. شرم وقتی است که کار بدی انجام می‌دهی و فکر می‌کنی اشتباه می‌کنی چون آدم بدی هستی. نتیجه این احساس چیزی جز کناره گیری عاطفی و اجتماعی و از دست دادن عزت نفس نیست. شرم هرگز برای یک فرد خجالتی چیز مثبتی به دست نمی آورد.

وجدان گاهی می تواند خوب باشد و ما را به انجام کارهای خوب سوق دهد و گاهی پیامدهای منفی داشته باشد، اما شرم هرگز مثبت نیست و همیشه پیامدهای منفی دارد.

برخی از تفاوت های مهم بین پشیمانی و شرم عبارتند از:

• احساس گناه یک احساس خصوصی است و هیچکس جز شما (و شاید کسی که به او آسیب رسانده اید) نمی داند چه اشتباهی انجام داده اید. اما احساس شرم معمولاً عمومی است و زمانی رخ می دهد که دیگران شما را به خاطر اشتباهتان سرزنش کنند.
• شرم شما را منفعل می کند و فقط خودتان را سرزنش می کنید، اما زمانی که احساس گناه می کنید، مسئولیت اشتباه خود را بر عهده می گیرید و سعی می کنید کاری برای جبران آن انجام دهید.
• وجدان بر رفتار تمرکز می کند، جایی که می دانید کار اشتباهی انجام داده اید، اما احساس نمی کنید که آدم بدی هستید که لایق هیچ چیز خوبی نیست. اما زمانی که شرمنده هستید، اشتباهات خود را به مشکلات شخصیتی نسبت می دهید.

اخرین حرف

همه فیلمنامه‌هایی که برای رهایی از احساس گناه نوشته می‌شوند یک وجه مشترک دارند: پذیرش و غلبه بر رنج. دنیا جای عادلانه ای نیست و همه مردم اشتباه می کنند. بنابراین باید اشتباهات خود و دیگران را بپذیرید و اگر می توانید کاری برای جبران آن انجام دهید. هر زمان که در مورد چیزی احساس گناه کردید، به زمان هایی فکر کنید که به دیگران کمک کردید، لبخند را بر لبانشان آوردید و دنیا را به مکانی بهتر برای زندگی تبدیل کردید. به یاد داشته باشید که فرصت های جبران بی پایان هستند و همیشه می توانید از آنها استفاده کنید.